مدیریت توانبخشی
پلی برای رسیدن به سالمندی موفق و فعال
مدیریت توانبخشی
پلی برای رسیدن به سالمندی موفق و فعالدرباره من
دکتر وحید راشدی، استادیار سالمندشناسی.
عضو هیأت علمی دانشگاه علوم توانبخشی و سلامت اجتماعی
ادامه...
پیشگیری از مشکلات پزشکی ثانویه پس از آسیب نخاعی
اطلاعات لازم برای کادر درمانی ، به منظور پیشگیری از این مشکلات ، در دسترس می باشد ، اما مطالبی که پیرامون این موضوع ، در سطح همیاران همراهان و بیماران شکل گرفته و در اختیار است. بسیار مختصر می باشد . این کتابچه که به زبان ساه طراحی و نگاشته شده است ، به این گروه کمک می کند تا در طی فعالیت های روزانه برای بیمار دستیار مناسبی باشند . مراقبت بهداشتی مناسب ازسوی این دستیاران ، در پیشگیری از بروز عوارض ثانویه بسیار کارساز است.
شما و فرد دارای ضایعه نخاعی یک گروه یا تیم هستید . در واقع شما باید
با یکدیگر کار کنید تا سلامت او را حفظ نمایید. در پایان این کتابچه بخشی
برای یادداشت نیازهای منحصر به فرد بیمارتان وجود دارد.
۱-پس از یک ضایعه نخاعی چه اتفاقی می افتد ؟
استخوان پشت اولین حامی تنه آدمی است. استخوان پشت از تعدادی استخوان که همانند آجرهای ساختمان یکی بر روی دیگری قرار میگیرند ، تشکیل یافته است . این استخوان های کوچک ، مهره نامیده می شوند . نخاع از میان این مهره ها عبور می کند. پس استخوان پشت حفاظت از نخاع را نیز برعهده دارد.
نخاع چیست ؟
نخاع بخشی از سیستم عصبی تنه است که شبیه یک دسته سیم تلفن می باشد و با عبور از میان پشت ، از مغز به سمت باسن پایین می رود. طول آن در افراد با قدهای مختلف ، فرق می کند ، اما بطور متوسط در حدود هشتاد سانتی متر است. عصب های فراوان در نخاع ، آن را شبیه کابل مخابراتی حاوی تعداد بسیاری سیم تلفن می کند. پس یک آسیب نخاعی ممکن است در هر محلی اتفاق بیفتد. یعنی ، از گردن تا باسن احتمال بروز آسیب نخاعی می رود. نه تنها شکل نخاع مثل یک کابل مخابراتی است، بلکه عملکردش نیز شباهت فراوانی به آن دارد. نخاع پیام هایی را به بخش های مختلف می برد و از آنجا به مغز باز می گرداند و یا بین قسمت های مختلف ، ارتباط ایجاد می نماید.
مغز نیز همچون یک رایانه دستورات و پیامها را مرتب ساخته و به محل خاص خود ارسال می کند ، بسیاری از این پیامها و دستورات از طریق نخاع انتقال می یابند. وقتی به یک قسمت از نخاع آسیبی وارد می شود، تمام اعصابی که بالای محل ضایعه هستند ، همانند گذشته به فعالیت خود ادامه می دهند ، اما در زیر محل آسیب دیده ، مثل زمانی است که خطوط تلفن درست عمل نمی کنند ، پس پیام هایی که از زیر محل آسیب دیده به سمت مغز می روند ، در این محل متوقف می شوند و اطلاعات از اندام و جوارحی که این اعصاب آسیب دیده مربوط به آنها هستند. به مغز نمی رسند . این قطع ارتباط دو طرفه است ، یعنی مغز نیز هیچ دستور و پیامی را برای اندام و جوارح مورد نظر نمی تواند بفرستد، به عنوان مثال احساس سردی و گرمی به مغز نمی رسند جوارحی چون مثانه ، روده ها و ریه ها مانند گذشته کار نمی کنند و در عملکرد آنها تغییراتی پدید می آید عضلات اصلی از مغز فرمان نمی گیرند و نمی توانند از آن تبعیت کنند.
کسی که نمی تواند پاهای خود را حرکت دهد پاراپلژی ( Paraplegia ) یا فلج اندام تحتانی دارد. کسی که علاوه بر پاها قادر به استفاده از دست های خود نیز نیست ، تتراپلژی ( Tetraplegia ) یا فلج چهار اندام دارد که گاهی بنام کوادری پلژی نیز خوانده می شود.
هر قدر آسیب بالاتر باشد ، قسمت های کمتری توان ادامه فعالیت عادی خود را حفظ می کنند. همچنان که در ضایعه نخاعی انواع مختلف داریم . انواع بیمار نیز داریم . آسیب ها را به دو نوع کامل و ناقص می توان تقسیم کرد. کسی که دچار آسیب کامل است ، یعنی ، نخاع وی کاملاـ قطع شده و توانایی حرکت دادن عضلات و احساس محرک های خارجی را در قسمتی که مربوط به اعصاب زیر ضایعه هستند ، از دست داده است . اما کسی که دچار آسیب ناقص شده است و یا آسیب منجر به قطع کامل نخاع نشده است ، قادر به احساس محرک های خارجی می باشد و می تواند بخشی از اندام خود را که در زیر محل ضایعه قرار دارد ، حرکت دهد . پس می توان گفت بعد از آسیب نخاعی ، نوع و سطح ضایعه است که تعیین کننده میزان تحرک و درک و احساس محرک های خارجی می باشد . توانایی ها و میزان نیاز به کمک در فرد آسیب دیده ، اهمیت فراوان دارد.
نکته :
از فرد آسیب دیده سطح ضایعه را سئوال کنید.
از او سئوال کنید آسیب وارده چه تاثیری بر بدن وی گذاشته است و کدام توانایی ها را از دست داده و کدام یک باقی مانده است.
۲- مراقبت از پوست :
پوست در نگهداری آب به بدن کمک و در مقابل صدمات و عفونت ها مانند یک نگهبان عمل می کند . باید از بروز هرگونه صدمه و آسیبی که ممکن است به پوست لطمه ای وارد کند ، جلوگیری نمود چرا که به راحتی می تواند منجر به عفونت گردد. فردی که دچار آسیب نخاعی شده است در منطقه ای از بدن که فاقد حس است ، بریدگی ، سوختگی یا فشار بیش از حد روی پوست را نمی تواند درک نماید . این حالت بعلت عدم انتقال پیام های عصبی ، از پوست منطقه مربوط به زیر سطح ضایعه ، به طرف مغز ، به وجود می آید زیرا این اعصاب از طریق نخاع عبور می نمایند و زمانی که نخاع قطع شده باشد ، انتقال صورت نخواهد گرفت . ( مناطق استخوانی ، محل ایجاد زخم های فشاری هستند. )
زخم های فشاری : زخم های فشاری ( که گاهی بنام زخم بستر نیز خوانده می شوند ) معمولا” زمانی پدید می آیند که فرد برای مدت زیادی روی یک سطح نشسته یا خوابیده باشد، با طولانی شدن این زمان به تدریج خون و اکسیژن به پوست این ناحیه نمی رسد و پوست می میرد.
یک زخم فشاری در ابتدا خود را به صورت یک ناحیه بدون رنگ نشان می دهد. مشخصه زخم فشاری این است که اگر فشار را از روی آن برداریم ، بعد از بیست دقیقه باز هم به همان شکل است و رنگ طبیعی پوست به آن بازنمی گردد.
این زخم ها اغلب بر روی بخش های استخوانی مشاهده می شوند. در نواحی استخوانی مثل آرنج و پاشنه پا ، بافت نرم کمی بین پوست و استخوان وجود دارد . فرد آسیب دیده ، فشار روی پوست را در زیر ناحیه آسیب دیده نمی تواند حس کند و در نتیجه تغییری در وضع بدن خود نمی دهد.
چه عواملی به پوست صدمه می زنند؟
آسیب های پوست ممکن است به دلیل فشار ، سوختگی ، نیش حشرات ، تماس با موارد شیمیایی یا پارگی باشد. لطمه به پوست در زمان کوتاهی می تواند اتفاق بیفتد . گرما ، لباس خیس یا تنگ و عوامل بسیار دیگری موجب می شوند زمان بروز لطمه و آسیب کوتاه شود ، یعنی، با وجود این شرایط پوست زودتر آسیب می بیند . در اینجا برای روشن تر شدن موضوع یک مثال ذکر می کنیم .
دختری که قطع نخاع بود با خانواده خویش به سفر رفت . وسیله نقلیه آنها یک وانت رو باز بود و دختر در عقب ماشین در قسمت بار ، نشسته بود . پاهای وی روی کف ماشین قرار داشت و برای مدت طولانی در یک وضعیت خاص باقی ماند . گرمای کف وانت باعث شده بود کف پای دختر تاول بزند و تاول ها تبدیل به زخم شدند ، پوست آسیب دیده ، به راحتی زخم می شود.
چگونه می توانید به فرد آسیب دیده کمک کنید تا از آسیب های پوستی پیشگیری نمایید ؟
استفاده از لباس هایی که درست به اندازه هستند و پوشاندن پاها ، احتمال پدیدآمدن زخم را کاهش می دهد . مراقب باشید اشیایی مثل میخ ، پونز ، خودکار و مداد روی تخت و صندلی چرخدار او نباشد. روی تخت و البسه را قبل از نشستن صاف کنید. نشستن روی اشیاء و سطوح چین دار ، به سرعت موجب بروز زخم فشاری در پوست فرد آسیب دیده می شود.
زخم های فشاری ممکن است هنگام جابه جایی ها ایجاد شوند. دقت کنید در زمان جابه جایی از روی صندلی به توالت یا برعکس فرد آسیب دیده هرگز برروی سطوح کشیده نشود. جابه جایی های ساده مانند انتقال از تخت به صندلی چرخدار و یا برعکس می تواند باعث پیدایش زخم فشاری شود.
صندلی چرخدار فرد آسیب دیده ، باید به اندازه خود وی باشد تا بتواند به راحتی صاف بنشیند. تشکچه آن باید از نوع مناسب و به اندازه صندلی تهیه شود تا سطح آن چروک نخورد. موقعیت و وضعیت مناسب از بروز زخم فشاری جلوگیری می نماید.
پوست فرد آسیب دیده را همیشه باید تمیز نگهداشت . ممکن است به دلیل نشت ادرار از کاتاتر یا کیسه ادرار که در کنار پای اوست پوست وی خیس شود. پس از اجابت مزاج باید کاملا” او را تمیز نمود. زیرا باقیماندن ادرار یا مدفوع بر روی پوست ، می تواند به آن آسیب بزند. لباس های خیس و نمناک نیز از این جمله عوامل آسیب رساننده به پوست هستند. تغذیه مناسب به سلامت پوست کمک می کند ، غذاهای سرشار از پروتئین و ویتامین های آ و ث بهبود زخم را تسریع می نماید و از پیدایش زخم جلوگیری می کنند ، در واقع در حفظ سلامت پوست بسیار موثر هستند . ماهی ، تخم مرغ ، مرغ ، جوجه و گوشت قرمز پروتئین فراوانی دارند. سبزیجات سبز و زرد ، ویتامین های زیادی دارند. از تهیه و صرف غذاهای سرخ کرده و چرب خودداری و همیشه غذاهای بهداشتی تهیه کنید.
چرا باید با کمک به فرد آسیب دیده از بروز زخم فشاری جلوگیری کرد ؟
زخم فشاری استقلال فرد آسیب دیده را محدود می کند ، برای مثال زخمی که روی باسن ایجاد می شود باعث می گردد تا وی نتواند روی صندلی بنشیند و به کارهای خود بپردازد و لازم است صبر کند تا زخم بهبود یابد. علاوه بر این احتمال بروز عفونت و مشکلات پی در پی وجود دارد ، پس زخم فشاری فعالیت روزانه او را محدود می کند . برای اینکه زخم بهبود یابد باید فشار از روی آن برداشته شود . اگر زخم باز و وضع آن وخیم است این فرد به مراقبت های پزشکی بیشتری احتیاج دارد.
به خاطر داشته باشید که هر روز باید پوست فرد آسیب دیده را بررسی کنید تا در صورت وجود هرگونه لطمه ای ، آن را دریابید. منطقه کم رنگ را در وضعیتی قرار دهید که فشار از روی آن برداشته شود.
نکته :
برای مراقبت از پوست باید :
علائم آسیب را هر روز در بخش هایی از بدن بررسی و ارزیابی کنید .
هر محلی که دچار علائم اولیه باشد ، باید در وضعیتی قرار گیرد که فشار از روی آن برداشته شود .
هر ۱۵ تا ۲۰ دقیقه او را جابه جا کنید تا فشار از روی یک ناحیه خاص کم شود .
پوست را خشک و تمیز کنید.
همیشه از تشکچه صندلی چرخدار استفاده نمایید و به او متذکر شوید که صاف بنشیند.
غذاهای سالم در اختیار او بگذارید .
در روز هشت تا ده لیوان آب بنوشید.
پوست را از سرما و گرما حفاظت کنید.
کف پاها را تمیز و خشک کنید و ناخن های پای او را کوتاه نمایید.
۳-مراقبت از مثانه :
در بدن ما دو کلیه وجود دارد که مواد زاید را دفع و خون را تصفیه می کنند. مواد زاید بصورت ادرار از کلیه ها خارج می شوند و از لوله هایی بنام میزنای پایین می آیند و در مثانه انبار می شوند وقتی مثانه پر می شود ، فرد نسبت به تخلیه مثانه احساس نیاز می کند.
پس از یک آسیب نخاعی ، پیام هایی که باید به مغز برسند و اعلام نمایند مثانه پر شده است و آماده تخلیه می باشد ، به سمت مغز نمی روند. مشکل دیگر این است که مثانه پس از آسیب نخاعی کاملا” پر و تخلیه نمی شود . به همین دلیل میکروب ها می توانند در ادرار و مثانه رشد کنند و عفونت ادراری پدید آورند. عفونت های ادراری مکرر ، صدمات شدیدی به کلیه ، میزنای و مثانه فرد ، وارد می سازند.
فرد آسیب دیده چگونه مثانه خود را تخلیه کند ؟
کاتاتریزاسیون متناوب : فرد آسیب دیده ، برای تخلیه مثانه از یک لوله استفاده می کند که نام آن کاتاتر است. او آن را به داخل مثانه می فرستد و پس از تخلیه ادرار ، آن را بیرون می کشد. لوله ، ادرار داخل مثانه را به یک کیسه منتقل می کند. اگر فرد آسیب دیده از این روش استفاده می کند ، شما نیز باید روش صحیح آن را یاد بگیرید . بهره گیری صحیح از این روش ، مانع از پدیدار شدن عفونت ادراری در او خواهد شد.
کاتاتر کاندومی بیرونی : بیشتر مردان دارای ضایعه نخاعی از این وسیله استفاده می کنند . کاتاتر کاندومی ادرار را به کیسه متصل به پا و یا تخت بیمار منتقل می کند. وصل کردن کاتاتر و خالی و تمیز کردن کیسه ، نکاتی هستند که باید بیاموزید . استفاده صحیح از این شیوه می تواند مانع از بروز عفونت ادراری در او شود. کیسه ادرار باید به خوبی تمیز شود و هیچگاه بوی بد یا بوی ادرار از آن استشمام نشود. هنگام نصب ، مراقب باشید که کاندوم روی پوست خیلی سفت و محکم نشده باشد چرا که می تواند به پوست آسیب بزند.
فولی : یک فولی از طریق پیشابراه ( مجرای ادرار ) وارد مثانه می شود و برای چند روز باقی می ماند و در طول این مدت ادرار را از مثانه به کیسه ادرار می برد.
کاتاتر فوق عانه : کاتاتر فوق عانه از طریق حفره ای بر روی شکم که توسط جراح تعبیه شده است ، ادرار را تخلیه می کند.
هر دو نوع برای مدتی در مثانه می مانند ، بر خلاف کاتاتریزاسیون متناوب که برای تخلیه مثانه هر بار یک کاتاتر به داخل فرستاده می شود و پس از خالی شدن مثانه بیرون کشیده می شود.
پزشک فرد آسیب دیده ممکن است یکی از این روش ها و یا ترکیبی از دو شیوه را توصیه نماید. کاتاتر کاندومی فقط توسط مردان استفاده می شود و بقیه روش ها هم در مردان و هم در زنان کاربرد دارد.
چگونه به فرد آسیب دیده کمک کنید تا همیشه تمیز و پاکیزه باشد ؟
برای ممانعت از بو گرفتن ، همیشه کاتاتر و کیسه را پاکیزه نگهدارید.
برای پیشگیری از عفونت ، کاتاتر و کیسه را مرتب تمیز کنید.
بهداشت و پاکیزگی را هنگام قراردادن کاتاتر رعایت کنید.
در روز هشت تا ده لیوان آب به او بدهید. همچنین وی می تواند از مایعات دیگری مثل چای و آب میوه استفاده کند. نوشیدن شیر، قهوه ، چای لیمو ، آب گریپ فروت و نوشابه های گازدار باید محدود باشد . نوشابه های غیرگازدار و غیر قندی موردی ندارند.
اگر فرد آسیب دیده تب یا لرز کرد و یا در ادرار او خون دیدید ، سریعا” پزشک را در جریان بگذارید.
به یاد داشته باشید ، اگر ادرار داخل کیسه متصل به پا ، کدر، قهوه ای ، قرمز یا بدبو می باشدعلامتی برای عفونت است پاکیزگی بسیار مهم است و از عفونت پیشگیری می نماید.
نکته :
برای پیشگیری از عفونت ادراری :
روزانه کیسه ادرار را تمیز کنید ( با یک مایع سفید کننده یا سرکه ) وسایل را در یک محل خشک و تمیز نکهدارید .
شیوه های درست و صحیح را بکار ببرید.
فرد آسیب دیده باید :
داروهای خود را که پزشک تجویز نموده استفاده نماید .
زمانی که تب یا لرز کرد و یا خون در ادرار دیدید ، پزشک را در جریان بگذارید .
اگر ادرار ، تیره ، کدر یا بدبو شد، مایعات بیشتری به فرد آسیب دیده بدهید.
هشت تا ده لیوان آب در روز بنوشد.
مایعات زیر را مجموعا” به ۲۴۰ سی سی (یک لیوان ) در روز محدود کنید.
نوشیدنی های قندی و شیرین ، نوشیدنی های گازدار ، چای و قهوه ، آب پرتقال و آب گریپ فروت باید محدود باشد
۴-مراقبت از روده :
وقتی غذا را میل می کنید ، مسیری را که درشکل سمت چپ صفحه می بینید ، طی می نماید. حرکاتی که سبب می شوند مواد زاید از روده خارج شوند. حرکات روده ( اجابت مزاج – Bowel Movement ) نامیده می شوند . مواد زاید را معده ، روده کوچک و روده بزرگ عبور کرده و به خارج از بدن رانده می شوند. وقتی روده آماده تخلیه است ، پیامی را به مغز می فرستد و فرد متوجه می شود زمان اجابت مزاج فرا رسیده است و به توالت می رود. در فرد دارای آسیب نخاعی ، اعصاب انتقال دهنده پیام قطع شده اند و مغز از این پیام اطلاع نمی یابد و فرد نیز قادر به تصمیم گیری نیست و نمی تواند کنترل لازم را داشته باشد.
فرد دارای آسیب نخاعی چگونه اجابت مزاج خواهد داشت ؟
این افراد یک عادت ثابت به نام برنامه روده ای را دنبال می کنند. این برنامه به آنها کمک می کند که اجابت مزاج تصادفی نداشته باشند. آنچه را که مانع از این واقعه ( اجابت مزاج تصادفی و ناخواسته ) می شود باید بیاموزید. این افراد یک شیاف استفاده می کنند . شیاف به آنها کمک می کند تا اجابت مزاج در زمان صحیح و به موقع انجام شود.
یاد بگیرید که چگونه باید شیاف را از جلد خارج کنید و در مقعد بیمار قرار دهید. زمان انجام این کار طبق برنامه مندرج درجدول و پس از صرف غذا است.
پزشک به شما و او می گوید چه موقع از شیاف استفاده کنید. این کار همان برنامه یا عادت روده ای است.
قبل از قراردادن شیاف به مدت ۳۰ثانیه آن را به دیواره رکتوم ( انتهای روده ) بمالید. مراقب باشید در زمان اجابت مزاج شیاف را در رکتوم قرار ندهید.
فرد آسیب دیده باید تحت کنترل پزشکی باشد تا یک اجابت مزاج نرم و راحت داشته باشد.
اگر بتواند روی یک توالت بنشیند . اجابت مزاج سریع تر اتفاق می افتد. راست نشستن این کار را تسهیل می کند.
گاهی ممکن است نیاز به تحریک با انگشت باشد، بدین معنی که ، شما پس از پوشیدن یک دستکش و آغشتن انگشت خود به ژل لوبریکانت ، آن را در رکتوم وی فرو می برید ، این کار موجب می شود حرکات روده بیشتر شده و مدفوع سریع تر دفع گردد. زمانی دست به این کار بزنید که هیچ پاسخی از شیاف نگرفته باشید . هنگام قراردادن شیاف و یا فرو بردن انگشت در رکتوم بسیار مراقب باشید زیرا ممکن است دیواره آن را زخمی و خراشیده کنید که خیلی خطرناک است.
همانند مراقبت خوب ادراری ، مراقبت روده ای مناسب از بروز بسیاری مشکلات پزشکی پیشگیری می نماید .
پاکیزگی بسیار اهمیت دارد. پس از اجابت مزاج پوست و اطراف مقعد وی را به دقت بررسی نمایید زیرا اگر مدفوع باقی مانده باشد موجب بروز عفونت و بوی بد می شود.
اگر فرد آسیب دیده با اجابت مزاج خود مشکل دارد ، حتما” با پزشک او تماس بگیرید.
توصیه به آسیب دیدگان :
عادت روده ای را برنامه ریزی کنید. هرروز ورزش کنید. ۸ تا ۱۰ لیوان آب در روز بنوشید. غذاهای فیبردار میل کنید.
مشکلات شایعی که ممکن است فرد آسیب دیده در عادت روده ای خود با آنها برخورد کند شما چگونه می توانید کمک کنید تا براین مشکلات قایق آیید؟
.اسهال : مدفوع ، شل و آبکی است.
علل اسهال : وجود ویروس در روده ها تغییر در داروها ، به خصوص مصرف آنتی بیوتیک ها غذای ناکافی و مصرف غذاهای نامناسب ، به خصوص غذاهای چرب مصرف زیاد ملین ها زیاد شدن فشارهای روحی و مشکلات هیجانی مصرف زیاد سبزیجات ، فیبر و میوه در وعده های غذایی
تا زمانی که مدفوع از حالت شلی خارج شود غذاهای قبض کننده (مثل سیب
زمینی آب پز ، برنج ، کته ماست و… ) به او بدهید. ملین ها را قطع کنید.
در باره تغییر داروها با پزشک مشورت کنید . مواد سالم مصرف کنید و
غذاهای مناسب و متنوع در برنامه غذایی قرار دهید. نوشیدن آب میوه را تا
زمان قوام یافتن مدفوع متوقف کنید. در مورد فشارهای روانی با فرد آسیب
دیده صحبت کنید.
یبوست : برای چندین روز اجابت مزاج نداشته و یا مدفوع خیلی سفت باش ، ممکن
است شکم سفت باشد و بادکرده به نظر برسد. همچنین اشتها کاهش پیدا می کند.
علل یبوست : نخوردن سه وعده غذا در روز عدم استفاده از مایعات به میزان
مناسب ( ۸ تا ۱۰ لیوان ) . ناکافی بودن فعالیت بدنی بیش از اندازه در
رختخواب ماندن دنبال نشدن برنامه تنظیمی برای عادت روده ای مصرف زیاد مواد
لبنی و پنیر اعمال تغییر در داروها ، به خصوص آنتی بیوتیک ها عدم استفاده
از شیوه ای موثر برای تخلیه فعالیت بدنی بیشتر را به او توصیه کنید.
مصرف لبنیات به خصوص پنیر را محدود کنید. مایعات بیشتر مصرف شود. یک
برنامه مشخص را برای عادت روده ای دنبال کنید. روزانه یک یا دو شیاف
استفاده کنید تا یبوست برطرف شود. از ملین ها استفاده کنید. در مورد
تغییر داروها با پزشک مشورت کنید. اگر نتیجه ای حاصل نشد، با پزشک مشورت
نمایید ، ممکن است تنقیه یا درمان های دیگر بکار روند تا مدفوع خارج شود.
دو عدد شیاف را همزمان استعمال کنید، اگر پاسخی ندیدید. از یک دستکش و ژل
لوبریکانت استفاده کنید، درصورت عدم پاسخ مناسب ، به مراقبت ها و کمک های
پزشکی نیاز دارید.
فشردگی : زمانی رخ می دهد که مدفوع راه رکتوم را بسته و فرد برای چند روز
اجابت مزاج نداشته باشد ،شکم ، برآمده ، سخت و دردناک است . کاهش اشتها و
حالت تهوع مشهود است. فشردگی مدفوع به همان دلایل یبوست ایجاد می شود.
راه های غلبه همان راه های درمان یبوست هستند ، غیر از استفاده از شیاف که
در فشردگی رایج نیست .
نکته :
غذاهایی که فیبر فراوان دارند ( مثل: سبزیجات ، میوه ها ، غله و حبوبات ) به فرد آسیب دیده بدهید.
فرد با آسیب نخاعی باید در روز هشت تا ده لیوان مایعات بنوشد.
به یاد داشته باشید که قبل از قراردادن شیاف آن را از جلد خارج کنید.
۵- تمرین های دامنه حرکتی :
در حین فعالیت های روزانه ، عضلات ما کشیده می شوند ، اما فرد آسیب دیده بسته به نوع ضایعه ای که دارد، قادر به حرکت دادن تعدادی از عضلات خود نیست . باید یاد بگیرید که چگونه دامنه حرکت ایجاد کنید و ورزش های مربوط به آن را انجام دهید و عضلات و مفاصل فرد آسیب دیده را بکشید. ممکن است خود او این موارد را بداند و از او بیاموزید و یا لازم باشد با پزشک وی مشورت نمایید. ورزش ها و تمرین های دامنه حرکت باید هر روز انجام شوند چرا که اگر عضلات هر روز کار نکنند یا درست به کار گرفته نشوند، مفاصل خشک و سفت می شوند ، این خشکی و سفتی سبب می شود که او در هنگام نشستن و حرکت دادن خود احساس درد نماید و همین علت می تواند باعث بروز زخم فشاری شود. عارضه دیگری که ممکن است ایجاد شود بدشکل شدن و تغییر حالت اندام است ، به همین دلیل ، انجام ورزش ها و تمرین های دامنه حرکت اهمیت فراوان دارد.
روش صحیح انجام این امور را که لازم است روزانه انجام شوند ، یاد بگیرید . در حین تمرین اگر با هر نوع سفتی و سختی برخورد نمودید ، فوری با فرد آسیب دیده در میان بگذارید . زمانی که عضلات سفت شده را بیش از حد بکشیم سبب بروز آسیب های جدی تر و شکستگی ها می شویم . باید مطمئن شوید در زمان اسپاسم عضله را تحت کشش بگذاشته اید . اسپاسم را با نگاه دقیق به عضله می توان دریافت ، زیرا در هنگام وارد آمدن فشار ، عضله اسپاستیک می لرزد و لرزش آن غیر ارادی و همراه با ضربان سریع است.
برای انجام صحیح و ایمن تمرینات دامنه حرکت :
اطمینان حاصل کنید فرد آسیب دیده در وضعیت ایمن و مناسبی قرار گرفته است.
در هر دوره از تمرین ، هر حرکت را ده بار انجام دهید.
مطمئن شوید مفصل در حالت و وضعیت طبیعی ، آن حرکت را انجام می دهد زیرا عضلات فرد دارای آسیب نخاعی ، در زیر محل ضایعه، ضعیف هستند و یا کارآیی ندارند و ممکن است مفصل درجهتی حرکت کند که در حالت طبیعی به آن سمت نمی رود و موجب آسیب های بیشتری گردد و یا بیش از حد عادی حرکت کند و جابه جا شود ، در این حالت نیز آسیب های زیادی به فرد وارد می آید.
مفاصل فرد آسیب دیده را به آرامی حرکت دهید .
هوشیار باشید که هر روز مفصل را تا چه حدی حرکت می دهید ، هرگز مفصلی را که سفت است بیش از میزان روزهای قبل جابه جا نکنید .
دقت کنید که همه مفاصل را در تمرین شرکت دهید ، حتی مفاصل انگشتان پا .
فرد آسیب دیده را تشویق نمایید تا جایی که می تواند اندامش را خودش به حرکت در آورد ، زیرا این کار توان وی را حفظ کرده و بر قدرتش می افزاید .
به خاطر داشته باشید که تمرینات دامنه حرکت را هر روز انجام دهید تا از خشکی مفاصل جلوگیری نمایید.
نکته :
در زمان اسپاسم به عضلات فشار نیاورید .
مفاصل را بیش از حدی که خود آن ها جابه جا می شوند ، حرکت ندهید.
۶-استخوان سازی نابجا :
هنگامی که تمرینات دامنه حرکتی را انجام می دهید ، مراقب استخوان های نابجا باشید. استخوان سازی نابجا یعنی رشد استخوان ، در محلی که نباید رشد کند ، پس استخوان در جایی قراردارد که درحالت عادی استخوانی در آن محل دیده نمی شود. این وضعیت در زیر محل ضایعه به وجود می آید. محل های شایع آن ، اطراف لگن ، زانوها ، شانه ها و آرنج است ، علامت آن برآمدگی ، سرخی و گرمی در اطراف منطقه برآمده است . کسی که دچار ضایعه نخاعی است ، دارای این علائم و یک تب خفیف می باشد ، باید تحت مراقبت قرار گیرد و همچنین باید پزشک وی را از این امر مطلع ساخت . با رشد استخوان به داخل فضای مفصلی ، انجام تمرینات دامنه حرکت سخت می شود . در صورت مشاهده هریک از علائم یاد شده ، فورا” فرد آسیب دیده را مطلع سازید و به پزشک گزارش دهید . با مشاهده هر کدام از این علائم در حین تمرینات دامنه حرکتی ، به هیچ عنوان به عضله و اندام فشار وارد نکنید. توصیه های ضروری را از پزشک بخواهید. با وجود یک استخوان نابجای کوچک و خفیف ، انجام تمرینات دامنه حرکتی ، مانع از محدودیت حرکتی خواهند شد.
اگر همراه با علائم استخوان نابجا ، تورمی در ناحیه ساق پا مشاهده کردید ، در کنار استخوان سازی نابجا مشکل دیگری نیز وجود دارد ، در این موقعیت با پزشک مشورت کنید.
به یاد داشته باشید زمانی که تمرینات دامنه حرکتی را انجام می دهید ، برای مشاهده علائم استخوان سازی نابجا ، دقت کافی را مبذول دارید.
نکته :
برای یافتن علائم استخوان سازی نابجا ، جستجو کنید (برآمدگی در محل مفصل و … )
در هنگام تمرینات دامنه حرکتی ، فشار بیش از حد به مفاصل وارد نسازید.
استخوان سازی نابجا می تواند یک مشکل شدید باشد ، با پزشک تماس بگیرید.
اتونومیک دیس رفلکسی :
اتونومیک دیس رفلکسی یا اختلال واکنشی اتونومیک که واکنش بیش از حد سیستم عصبی اتونومیک است ، حیات انسان را تهدید می کند و بیشتر درکسانی دیده می شود که ضایعه آنها بالاتر از T-6 (مهره ششم سینه ای ) است . این حالت مثل یک هشدار است که در بدن وی مشکل پدید آمده است و باید رفع شود. هر عاملی که موجب درد شود می تواند اتونومیک دیس رفلکسی پدید آورد. درصورت مشاهده ، باید آن را یک اورژانس پزشکی تلقی کرد و سریعا” به درمان آن پرداخت و ممکن است احتیاج به مراقبت تخصصی داشته باشد.
علائم اتونومیک دیس رفلکسی کدام اند ؟
تعریق صورت ، بازوها یا روی سینه ( معمولا” بالاتر از محل ضایعه )
رنگ پریدگی پوست در زیر محل ضایعه
فشار خون بالا
گرفتگی بینی و تنفس سخت
تاری دید یا مشاهده نقاطی در میدان بینایی و مقابل چشم
کندی ضربان
ترک پوست روی بازوها و سینه
لزومی ندارد که همه این علائم با هم مشاهده شوند. ممکن است یکی از آنهاو یا تعداد زیادی با یکدیگر دیده شوند.
اتونومیک دیس رفلکسی به فرد دارای ضایعه نخاعی می گوید که مشکلی در بدن وی وجود دارد و باید فورا” رفع شود.
برخی علل شایع اتونومیک دیس رفلکسی عبارتند از :
کشیدگی عضلات مثانه به دلیل پرشدن بیش از حد و احتباس ادرار .
کشیدگی عضلات روده بدلیل پرشدن بیش از حد و یبوست یا فشردگی مدفوع .
فشارطولانی مدت که منجر به ایجاد زخم فشاری ، یک ناخن بلند که به داخل پوست فرو رفته باشد ، البسه یا کمربند تنگ .
اسپاسم عضلات رحم در زنان ، بعلت قاعدگی .
اگر فرد دارای آسیب نخاعی دچار اتونومیک دیس رفلکسی شد ، چه کارهایی باید انجام دهید ؟
او را راست بنشانید ، این کار به کاهش فشار خون کمک می کند.
تمام لباس های تنگ را خارج کنید .
کاتاتر را بررسی کنید . آیا باز است و ادرار جریان دارد ؟ آیا پیچ خوردگی ندارد ؟
مثانه را تخلیه کنید . کاتاتر را وارد پیشابراه کنید و ادرار را خالی نمایید . اگر احساس بهبود نکرد چنین ادامه دهید.
روده را تخلیه کنید . یک دستکش بپوشید . از ژل لوبریکانت استفاده کنید و مدفوع را تا جایی که می توانید با انگشت خارج سازید . اگر احساس بهبود نکرد ، بدین شکل ادامه دهید.
او را به یک مرکز اورژانس منتقل نمایید . برای پایین آوردن فشارخون ، باید از وی مراقبت های تخصصی شود و احتمالا” دارو دریافت دارد و بررسی خاص برای یافتن علت صورت گیرد.
اطمینان یابید او راجع به اتونومیک دیس رفلکسی اطلاعات کافی دارد . در زیر ، یک کارت قرار دارد که شما و فرد آسیب دیده باید آن را همراه داشته باشید . نام او را در گوشه ای از کارت بنویسید ، در مواقع ضروری که به اورژانس مراجعه می کنید ، باید آن را به پزشک اتفاقات بدهید ، برخی از پزشکان ممکن است آشنایی کافی با این عارضه نداشته باشند ، کارت به آنها کمک می کند کارهای ضروری یا فوریت های پزشکی را انجام دهند. یک کپی از آن را در اتاق خواب و آشپزخانه بر روی دیوار نصب کنید.
به خاطر داشته باشید ، اگر کسی اتونومیک دیس رفلکسی داشته باشد، باید سریعا” به دنبال علت آن گشت . اگر دلیلی پیدا نکردید ، در اسرع وقت او را به اورژانس برسانید.
هشدارهای پزشکی برای اتونومیک دیس رفلکسی (AD ) :
این یک سندرم است. یک مشکل وحیم و شدید پزشکی است که در افراد دارای ضایعه نخاعی رخ می دهد ( معمولا” ضایعه بالاتر از T-6 است .) علائم AD ممکن است به دلیل وجود هر عاملی در زیر محل ضایعه پدیدار شوند. شایع ترین آنها : ۱ ( مثانه پر یا اسپاستیک ۲ ) نفخ روده ( معمولا” بعلت تجمع یا باقیماندن مدفوع در رکتوم ) . AD شدید ، یک اورژانس پزشکی است که اگر درمان نشود می تواند موجب خونریزی مغزی ( STROKE ) گردد. علائم : ۱ - سردرد کوبشی ۲-گر گرفتگی پوست و تعریق زیاد ( بالاتر از محل ضایعه ) ۳-فشارخون بالا ( درحد ۲۵۰/۱۵۰ ) و ضربان کند قلب ۴-اضطراب ۵-گرفتگی بینی ۶-تاری دید ۷-ترک پوست
چه باید کرد ( کمک های اولیه ؟ )
بیمار را درحالت نشسته قرار دهید .
مثانه را تخلیه کنید .
الف ) اگر کاتاتر درون مثانه است ، بررسی کنید که آیا پیچ نخورده است . اگر مجرای کاتاتر بسته شده است ، تلاشی برای شستشو نکنید و فولی را با کمک ژل لوبریکانت یا لیدوکائین عوض کنید .
ب ) اگر کاتاتر ندارد ، یک کاتاتر درون مثانه قرار دهید. هرگز مثانه را به سمت پایین فشار ندهید.
۳٫ اگر تخلیه مثانه فشار خون را پایین نیاورد و متوجه شدید مدفوع در رکتوم وجود دارد ، مقداری ژل لیدوکائین به اسفنکتر مقعد بمالید و ۳ دقیقه صبر کنید. سپس دستکش بپوشید و پس از آغشتن انگشت خود به ژل لیدوکائین یا لوبریکانت مدفوع را از رکتوم خارج کنید.
درمان های پزشکی :
اگر AD پس از کارهای گفته شده برطرف نشد ، درمان پزشکی لازم است. از
بیمار بپرسید برای برطرف شدن AD ، دارویی مصرف کرده است. اگر چنین نبود
فورا” او را به اتفاقات منتقل نمایید.
اگر AD ادامه داشت و فشارخون سیستولیک به ۱۶۰ رسید ، به او نیفدیپین ( ۱۰
میلی گرم ) زیر زبانی بدهید . به بیمار بگویید کپسول را گاز بگیرد و پس از
سوراخ شدن ، آن را در زیر زبان فشار دهد . اگر پاسخی نگرفتید ۱۵ دقیقه بعد
دوباره این کار را تکرار کنید.
برای یافتن علت AD به بررسی های خود ادامه دهید ، علل دیگر عبارتند از : شکستگی ها ، زخم ها و لباس های تنگ .
اگر نیفدیپین در دسترس نبود یا اثری نداشت ، داروی جایگزین را استفاده کنید.
الف ) پماد نیتروگلیسیرین : ۱ اینچ (۲/۵ سانتی متر ) روی قسمت بالای قفسه سینه یا پشت بمالید. اگر پاسخ نگرفتید هر ۱۵ دقیقه یک اینچ اضافه کنید.
ب ) اگر تمام روش های بالا کاملا” انجام شد و نتیجه ای نگرفتید و فشار خون همچنان بالا بود ، از داروی آپرزولین ۲۰mg/1cc ) IV) به صورت تزریق نیم سی سی به آرامی استفاده نمایید. در صورتی که در دسترس نبود از داروهای وریدی دیگر بهره بگیرید.
۵٫ فشار خون برای کسانی که کوادری پلژی هستند ، در حالت نشسته ۹۰/۶۰ مناسب است و اگر به این حد رسیدیم وضعیت کاملا” ایمنی را داریم .
۶٫ پس از یک AD ، حمله دوم یا بازگشت به حالت AD غیر معمول نیست و باید تا ۴ الی ۵ ساعت بعد ، فشارخون هر ۳۰ تا ۶۰ دقیقه اندازه گیری شود.
۷٫ پس از درمان AD ، باید بیمار را جهت بررسی فشارخون ، تحت نظر داشت .
۸- مراقبت از سیستم تنفس :
فرد آسیب دیده پس از ضایعه ، به دلیل ضعف عضلات تنفسی ، ممکن است
توانایی لازم را برای تنفس و سرفه کردن نداشته باشد. همچنین استراحت در
رختخواب او را از نفس عمیق کشیدن ناتوان می سازد ، اگر او قادر به تنفس
عمیق و یا سرفه کردن محکم و موثر نباشد ، بطور حتم دچار عفونت ریوی که به
آن ذات الریه ( پنومونی ) می گویند. خواهد شد. ترشحات غلیظ و سفت در ریه
شکل می گیرند و این امر موجب مشکل تر شدن تنفس می شود.
علائم مشکلات ریوی چیست ؟
فرد دارای آسیب نخاعی کسی است که در معرض خطر ابتلای به مشکلات ریوی است. اگر در ایشان تب ، کوتاهی تنفس ( کم شدن زمان دم و بازدم ) سرفه با زحمت و علی رغم آن خارج نشدن ترشحات و یا وجود ترشحات غیر شفاف و کدر یا سفید رنگ مشاهده کردید ، احتمال وجود عفونت ریوی وجود دارد.
چه راهی برای سالم ماندن ریه ها وجود دارد ؟
هر روز ، یک برنامه منظم برای مراقبت و پاکیزه کردن ریه ها داشته باشید . آموزش لازم را برای این منظور فرا بگیرید. از این که کلیه مراحل لازم، برای پاکیزه کردن ریه های وی را فرا گرفته اید ، اطمینان حاصل کنید.
کمک برای سرفه کردن و یا سرفه شکمی :
به دلیل این که عضلات فرد همانند زمانی که دچار آسیب نخاعی نشده بود ، فعالیت نمی کنند ، شما باید برای سرفه کردن به او کمک کنید. این کار سرفه کمکی یا سرفه شکمی خوانده می شود . روش آن بسیار شبیه مانور هملیخ است. او را به حالت درازکش (طاق باز ) بخوابانید و دست های خود را در زیر دیافراگم قرار دهید ، همزمان که از او می خواهید سرفه کند ، به آرامی با دستها به سمت بالا فشار می دهید ، این کار کمک می کند مقدار زیادی موکوس و ترشحات ، به دهان فرد بیاید.
تخلیه با استفاده از حالت بدن :
فرد ممکن است به تخلیه ، با استفاده از حالت بدن نیاز پیدا کند. بدن او را در وضعیتی قرار دهید که بتواند سرفه کند و ترشحات را بالا بیاورد . دراین خصوص آموزش لازم را فرا گیرید.
دق کردن قفسه سینه :
درحین تخلیه ترشحات با استفاده از حالت بدن ، ممکن است کمک شما برای تخلیه بهتر ریه ها ضروری باشد. این کمک را با دق کردن انجام دهید. برای دق کردن همه انگشتان خود را به هم بچسبانید و آنها را طوری خم کنید که کف دست شما مثل یک پیاله فرو رود ، سپس به آرامی از پشت و پایین قفسه سینه ضربه بزنید و دست خود را به طرف بالا و راست و چپ حرکت دهید (مطابق شکل ) با این کار ، هوای بین دست شما و قفسه سینه ضربات خفیفی را به دیواره ریه وارد کرده ، موجب کنده شدن ترشحات و خروج آنها می شود . مراقب باشید که مچ دست و ساعد خود را شل نگهدارید و ضربات را به آرامی وارد سازید. روی ستون مهره ها ضربه نزنید. ضربه درست پوست را قرمز نمی کند و دردناک نیست . هربار به یک سمت ( چپ یا راست ) ضربه بزنید و سپس به سمت دیگر بروید.
لرزش قفسه سینه :
گاهی لازم است از این روش استفاده کنید . بدین ترتیب که دو دست را درجلو یا کنار قفسه سینه می گذارید . با بازدم فرد ، فشار مختصری را به آرامی وارد می سازید و لرزه ای را از طریق دستان خود به قفسه سینه منتقل می کنید . این کار را ۵ بار تکرار کنید.
بعضی افراد دارای آسیب نخاعی ، تراکئوستومی دارند. تراکئوستومی سوراخی است که درجلوی گلو ، روی مجرای تنفسی ایجاد می شود و به بیمار اجازه می دهد از طریق آن نفس بکشد . برای تمیز کردن آن باید بیمار را یاری کنید. این کار مانع ازبروز عفونت در وی خواهد شد. جزئیات کار را فرا گیرید. مراقب برخورد با افراد سرماخورده و بیمار باشید. از تماس با این افراد حذر کنید.
به یاد داشته باشید که تمام مراحل مراقبت تنفسی را باید فرا بگیرید. در
نزدیکی فرد آسیب دیده سیگار نکشید. نسبت به عفونت هشیار باشید.
نکته :
فرد دارای آسیب نخاعی باید در روزه ده لیوان مایعات بنوشد.
فعالیت های خود را درحالت نشسته انجام دهد.
اطراف وی کسی سیگار نکشد.
او را از کسی که سرما خورده و یا بیماری تنفسی دارد دور نگهدارید.گ
در تمرینات و ورزش های تنفسی یاری شود.
از روش های درست استفاده کند.
۹- تغذیه :
فرد دارای آسیب نخاعی برای تداوم سلامتی به یک رژیم غذایی متناسب و متعادل نیاز دارد. تغذیه متعادل به بدن او توان و نیرو می بخشد و در مقابله با عفوت ها ، وی را یاری می کند . خوب خوردن سبب می شود در عین این که به استراحت می پردازد. مثانه ، روده ، پوست و ریه ای سالم داشته باشد . همه این موارد در کنترل وزن ایشان نیز موثرند و وزن مناسب از بروز زخم فشاری می تواند جلوگیری کند.
رژیم غذایی هر فردی با فرد دیگر پس از آسیب نخاعی متفاوت می باشد. فرد آسیب دیده باید بداند چه نوع غذاهایی برای او بهداشتی و مناسب تلقی می شوند. از او بپرسید کدام غذا برایش بهتر است.
آماده سازی و تهیه غذا در زمان مناسب ، بسیار اهمیت دارد ، زیرا با این کار ، از به هم خوردن عادت روده ای او جلوگیری می کنید و در نظم بخشیدن به آن موثر می باشید. غذاهای داغ ممکن است از حیث طعم مطلوب باشند ولی عادت روده ای فرد آسیب دیده را دستخوش تغییر می کنند. از مصرف غذاهای داغ خودداری کنید. غذاهایی که فیبر فراوان دارند ، در اجابت مزاج و تخلیه روده به او کمک می نماید . در واقع با مصرف مقدار مناسبی فیبر و مایعات می توانید برنامه روده ای منظمی را ایجاد نمایید. از صرف غذاهای دارای چربی و یا شیرینی زیاد ، به خصوص به طور ثابت ، جدا” خودداری کنید. این گونه مواد ، سرعت حرکت دستگاه گوارش را کاهش می دهند. مصرف غذاهای با پروتئین فراوان بر ترمیم و رشد بافتی تاثیر خوبی دارند ، مثل زمانی که نیاز به ترمیم پوست داریم .
در هر وعده غذایی باید یکی از گروه های هرم راهنما وجود داشته باشد . وقتی مقدار کمی از هریک از این غذاها در وعده غذایی باشد و بصورت بهداشتی تهیه شده باشد ، می توان گفت غذای خوبی مهیا کرده اید.
گروه گوشت : ۲ تا ۳ بار در روز مصرف شود . گوشت ماهی ، مرغ و طیور ، تخم مرغ ، حبوبات ، لوبیای خشک ، گوشت قرمز کمتر مصرف شود.
گروه میوه : ۲ تا ۴ بار در روز مصرف شود . میوه های تازه ( سیب ، موز، توت فرنگی ، هندوانه و … ) آب میوه یا کمپوت ، آب پرتقال و آب گریپ فروت در حد یک لیوان در روز باشد. موز ممکن است سبب سفت شدن مدفوع در برخی افراد شود. میوه های خشک بسیار خوب هستند.
گروه سبزیجات : ۳ تا ۵ بار در روز مصرف شود. گل کلم ، هویج ، کرفس ، کاهو ، سبزی خوردن ، لوبیا سبز و سالاد ، میوه ها و سبزیجات مواد غذایی هستند که عاری از چربی بوده ، در عین حال یک وعده بین غذایی محسوب می شوند.
گروه نان ، غلات ، برنج و ماکارونی ها : ۶ تا ۱۱ بار در روز مصرف شوند. غلات خشک ( ذرت و … ) غلات پخته ، برنج دودی ، پاپ کورن و تمامی نان ها .
گروه شیر ، ماست و پنیر : ۲ تا ۳ بار در روز مصرف شوند. محصولات لبنی و جایگزین های گوشت ، شیرکم چربی ، ماست ، پنیر کم چربی و بستنی ، در صورتی که بیمار دچار شلی مدفوع شده است . ماست و پنیر در کنترل بسیار موثر هستند . مصرف زیاد پنیر موجب سفت شده مدفوع می شود.
گروه چربی ها : روغن ها و شیرینی ها : از این گروه بسیار کم مصرف کنید ، این مواد کالری بالایی دارند اما ارزش غذایی ندارند.
فردی که دچار آسیب نخاعی است باید غذای سالم و پاکیزه میل کند . مصرف فیبر و تاثیر آن در درمان ، بسیار ارزشمند است. وزن بالا از مشکلاتی است که به واسطه مصرف بی رویه چربی ، شیرینی و هله هوله هویدا می شود و معضلات فراوانی را به همراه دارد.
مصرف هشت تا ده لیوان مایعات در روز بسیار مهم است . مصرف زیاد آب ( بیش از ۲۰ لیوان ) بیمار را تحت فشار قرار می دهد.
مصرف فیبر و مایعات به حد کافی بسیار مهم و ارزشمند است .
به خاطر داشته باشید که مصرف غذای بهداشتی در حد متعادل می تواند به فرد آسیب دیده کمک کند و مانع از بروز جراحات پوستی و دیگر عوارض مثل مشکلات ادراری و روده ای شود.
نکته :
مراقب وزن فرد آسیب دیده باشید. اگر امکان وزن کردن وجود ندارد ، با توجه به البسه وی ، از تنگ شدن یا گشاد شدن لباس می توانید به چاق یا لاغر شدن او پی ببرید.
یک تغذیه متعادل و متناسب با نیازهای وی ، برایش تهیه نمایید و از کلیه قسمت های هرم استفاده کنید.
از تهیه غذاهای سنگین و پرچربی خودداری کنید.
۱۰-کنترل دمای بدن
به دنبال ضایعه نخاعی ، سیستم عصبی قادر به کنترل درجه حرارت بدن نمی باشد. در حالت طبیعی ، وقتی محیط گرم و یا سرد می شود، سیستم عصبی ، دمای بدن را تنظیم می نماید. اما پس از آسیب نخاعی این تنظیم صورت نمی گیرد و دمای بدن فرد آسیب دیده به آسانی به بالاتر و یا پایین تر از حد طبیعی می رود. برای مثال ، وقتی دمای هوا ۴۰ درجه سانتی گراد است و فرد آسیب دیده ، خارج از منزل و در زیر اشعه خورشید قرار دارد ، اگر دمای بدن او را اندازه گیری کنید ، عدد ۴۲ را ثبت خواهید کرد ، علت این است که بدن فرد آسیب دیده قادر به تعریق نیست و سیستم عصبی نمی تواند دمای بدن را پایین بیاورد. تعریق روشی است که با دستور مغز برای کنترل دمای بدن ، صورت گرفته دمای بدن را تعدیل می کند و مانع از بالا رفتن آن می شود.
چه کارهایی می توان انجام داد تا از بالا رفتن بیش از حد دمای بدن فرد آسیب دیده ، ممانعت کرد ؟
یک اسپری آب یخ درست کنید و در فاصله زمانی مناسب ، با آن آب یخ به بدن او بپاشید ، این کارمثل تعریق مصنوعی است.
درهوای گرم از لباس های سبک و نازک برای او استفاده کنید .
به طور مداوم مایعات بنوشد تا از بی آب شدن ( Dehydration ) بدن جلوگیری گردد.
به دلیل عدم احساس گرماو سرما در مناطقی از پوست بدن فرد ضایعه دیده ، باید از مجاورت این مناطق با سرما و گرما جلوگیری کرد. بدون این که فرد آسیب دیده احساس کند ، آفتاب سوختگی یکی از عوارض این وضعیت است و حالت عکس آن (سرمازدگی ) در سرما رخ میدهد.
برای محافظت از پوست چه باید کرد ؟
برای پیشگیری از گرمازدگی و سرمازدگی ، بدن را کاملا” بپوشانید تا از برخورد نور مستقیم آفتاب ، هوا و بادهای سرد با پوست جلوگیری شود.
گاهی برای حفظ سلامت پوست صورت و دست ها در هوای سرد ، لازم است از کلاه و دستکش نیز استفاده کنید .
سایه بان در جلوگیری از آفتاب سوختگی موثر است.
او به لباس کافی و مناسب و جوراب احتیاج دارد تا بتواند از پوست خود محافظت نماید.
به خاطر داشته باشید که فرد آسیب دیده در برخی از مناطق پوست خود ، قادر به احساس سرما و گرما نیست .
نکته :
فرد آسیب دیده ، برای پیشگیری از سرمازدگی یا آفتاب سوختگی و گرمازدگی باید متناسب با وضعیت هوا لباس بپوشد.
در هوای گرم مراقب باشید دمای بدن او بیش از حد بالا نرود.
در شرایطی که سایه وجود ندارد باید از سایه بان استفاده نماید.
در هوای گرم ، دمای بدن او را با استفاده از آب سردی که به بدنش می پاشید ، ثابت نگهدارید .
در هوای گرم و تابستان باید آب و مایعات خارج از برنامه بنوشد تا بدنش دچار بی آبی نشود.
چک لیست :
شما باید نیازهای فرد آسیب دیده را طی یک برنامه روزانه دنبال کنید . وظایف و کارها بر اساس دستوراتی که در برگه ترخیص از بیمارستان یا آسایشگاه نوشته شده است و یا طبق تجویز پزشک متخصص مشخص می شوند. آیا کارها و وظایف خود را می شناسید ؟
در زیر لیستی از وظایف روزانه که ممکن است پیگیری شما برای انجام آن ها ضروری باشد ، آمده است . یک برنامه نمونه نیز وجود دارد که کارها و نیازهای اختصاصی را در آن یادداشت می کنید.
برنامه روزانه :
صبح :
برنامه کاتاتریزاسیون متناوب یا تعویض کاتاتر
تعویض و تمیز کردن کیسه ادرار
حمام کردن و بررسی پوست بدن
لباس پوشیدن
مراقبت تنفسی
تمرینات دامنه حرکت
انتقال به صندلی چرخدار
آماده ساختن صبحانه و خوردن آن
مصرف داروها به همراه مایعات
ظهر :
آماده سازی و خوردن ناهار
استفاده از داروها به همراه مایعات
کاتاتریزاسیون متناوب یا بررسی کیسه متصل به پا
عصر :
آماده ساختن و خوردن شام
کاتاتریزاسیون متناوب یا بررسی کیسه ادرار متصل به پا
عادت روده ای (اجابت مزاج ) ۳۰ دقیقه پس از صرف غذا
شب:
انتقال به رختخواب
تعویض لباس ها ، بررسی پوست بدن
خازج کردن اسپیلینت
مراقبت از پاها
کاتاتریزاسیون متناوب یا تعویض کاتاتر
مراقبت تنفسی
استفاده از داروها به همراه مایعات
تمرینات دامنه حرکتی
وظایف روزانه :
استحمام و شستن موها
بررسی پوست بدن
تعویض و تمیزکرن کیسه ادراری
کاتاتریزاسیون متناوب یا تعویض کاتاتر
مراقبت تنفسی
لباس پوشاندن
آماده ساختن غذا
کمک برای غذا خوردن
دادن داروها
دادن مایعات
تمرینات دامنه حرکتی
انتقال از رختخواب به صندلی چرخدار و برعکس
پوشاندن اسپیلینت و کفش ها و خارج کردن آنها
برنامه عادت روده ای
مراقبت از پاها
وقتی او نشسته است ، به یاد داشته باشید او را جابه جا کنید و به او نیز یاد آوری کنید خود را جابه جا کند و در یک حالت نماند.
منبع: سایت انجمن معلولان ضایعات نخاعی استان تهران
